Astro-Bildbearbeitungsdemo: Ein einsteigerfreundlicher Workflow mit Siril, GraXpert & Affinity.

Naar aanleiding van onze Astro Image Collection Challenge in november, volgt hier onze demo voor beeldbewerking.
De afbeelding die we gaan opbouwen komt uit een dataset die vriendelijk werd gedeeld door Frédéric Courteix, lid van de Vaonis-community. Hij heeft de Elephant’s Trunk-nevel (IC 1396) vastgelegd met een Vespera 2 smart telescoop over meerdere nachten en vervolgens een vooraf gestackte 16-bit TIFF geëxporteerd vanuit de Singularity.

In deze gids doorlopen we een volledige bewerkingsworkflow op basis van die dataset:

• Siril – de achtergrond schoonmaken en kleuren kalibreren
• GraXpert – achtergrond verfijnen en ruis verminderen
• Affinity – stretching, kleur, contrast en eindafwerking
• StarXTerminator (plugin) – sterren scheiden van de nevel

De uitleg is bedoeld voor beginners en gevorderde beginners. Je hoeft geen expert te zijn om te kunnen volgen; een beetje basiservaring met het openen van bestanden en werken met lagen is voldoende.

Hier zijn de video en de transcriptie.

1. De dataset & de tools

De data:

• Object: Elephant’s Trunk-nevel (IC 1396)
• Telescoop: Vaonis Vespera smart telescoop
• Belichtingstijd: ~21 uur over 8 nachten
• Modus: Mozaïek om de volledige nevel in beeld te krijgen
• Omgeving: randstedelijke hemel, soms met de Maan boven de horizon
• Bestand: vooraf gestackte 16-bit TIFF geëxporteerd vanuit de Vaonis-app

Waarom beginnen met een TIFF en niet met een JPEG? Omdat de TIFF:

• Lineair is (er is nog geen bewerking toegepast)
• 16-bit is, waardoor zwakke details en subtiele nuances behouden blijven
• Veel geschikter is voor serieuze nabewerking dan een gecomprimeerde 8-bit JPEG

Gebruikte software:

• Siril – gratis, cross-platform astrobewerkingsprogramma
• GraXpert – gratis tool, gespecialiseerd in achtergrondextractie en ruisreductie
• Affinity Photo – betaald maar betaalbaar, krachtige laaggebaseerde editor
• StarXTerminator – betaalde plugin voor sterrenverwijdering (optioneel maar erg handig)

2. Eerste contact met het beeld in Siril

2.1. De lineaire stack openen

1. Start Siril.
2. Open de 16-bit TIFF vanuit Vespera.
3. In het begin lijkt het beeld bijna helemaal zwart. Dat is normaal:
   • De data is lineair, dus nog niet omhooggetrokken.
   • Alle nevelsignalen zitten samengeperst in het donkerste deel van het histogram.

2.2. De visuele stretch gebruiken (alleen voor je scherm)

Onderaan het Siril-venster:

1. Kies een weergavetransformatie (AutoStretch).

Belangrijk: dit wijzigt de data niet, het helpt je alleen om te zien wat er in het beeld zit.

3. Achtergrond van de hemel schoonmaken in Siril

Onder een randstedelijke hemel of met de Maan erbij krijg je bijna altijd een gradient: de hemel is aan één kant van het beeld helderder.

3.1. Achtergrondextractie

1. Ga naar Image Processing → Background Extraction.
2. Aanbevolen eenvoudige instellingen voor dit soort grote, diffuse nevel:
   • Methode: Polynomial
   • Orde: 1 (zachte, globale gradient)
   • Schakel dither in
3. Laat Siril de samplepunten automatisch plaatsen (of pas ze aan indien nodig).
4. Klik op Compute / Apply.

Bekijk daarna het voor / na (door de preview te toggelen):

• De nevel zou er hetzelfde uit moeten zien.
• De achtergrond moet gelijkmatiger donker zijn over het hele beeld.
• Geen felle band of licht hoekje meer.

4. Astrometrie & kleurkalibratie in Siril

Om natuurlijke kleuren te krijgen, gebruiken we fotometrische kleurkalibratie, die moet weten waar in de hemel het beeld zich bevindt.

4.1. Plate solving (astrometrie)

1. Ga naar Tools → Astrometry.
2. Voer de naam van het object in: IC 1396.
3. Controleer brandpuntsafstand en pixelgrootte zodat ze overeenkomen met je setup (voor Vespera kan Siril deze automatisch detecteren).
4. Start de plate solve.

Als dit lukt, kent Siril nu de exacte coördinaten en kan het de sterren matchen met catalogi.

4.2. Fotometrische kleurkalibratie

1. Ga naar Image Processing → Color Calibration.
2. Gebruik alleen Photometric Calibration (sla spectrophotometric over als dat met deze dataset niet goed werkt).
3. Definieer een referentiegebied voor de achtergrond:
   • Selecteer een zone met zo weinig mogelijk nevel.
     
   • Niet eenvoudig hier, want IC 1396 is erg uitgestrekt.
4. Start de kalibratie.

5. Een lineaire FITS exporteren vanuit Siril

We hebben de gradient verwijderd en de kleuren gekalibreerd, maar het beeld is nog steeds niet permanent gestretcht. Dat gaan we in Affinity doen.

1. Ga naar File → Save As…
2. Kies FITS en behoud 16-bit (of 32-bit als je dat liever hebt en je editor het ondersteunt).
3. Siril kan waarschuwen dat het beeld lineair is – dat is precies wat we willen.

We gaan nu verder in Affinity.

6. Eerste stretch en sterrenscheiding in Affinity Photo

6.1. De FITS openen en de eerste stretch toepassen

1. Open de FITS in Affinity Photo.
2. Affinity voegt meestal automatisch een Tone Stretch-aanpassingslaag toe.
3. In de Tone Stretch-instellingen:
   • Methode: Structural
   • Gamma: 1
   • Stretch Factor: zet deze redelijk hoog
   • Compression: begin op 0

De nevel zou nu duidelijk zichtbaar moeten zijn, maar het beeld oogt nog wat vlak.

6.2. Een starless-laag en een stars-only-laag maken (StarXTerminator)

Doel: de nevel los van de sterren kunnen bewerken, zodat je de sterren niet opblaast of overbelicht.

1. Merge visible:
   • Rechtsklik in het Lagen-paneel → Merge Visible.
   • Je hebt nu één laag met het huidige gestretchte beeld.
2. Sterren verwijderen:
   • Met die laag geselecteerd, start StarXTerminator (Filter → Plugins → StarXTerminator).
   • Kies de instellingen “Stars only” of “Starless” volgens de standaard preset.
   • Na de bewerking krijg je een laag met nevel zonder sterren.
   • Hernoem deze laag naar “starless”.
3. Een laag met alleen sterren maken:
   • Plaats de starless-laag boven de originele gestretchte laag.
   • Zet de overvloeimodus van de starless-laag op “Difference”.
   • Je ziet nu vrijwel alleen de sterren.
   • Rechtsklik → Merge Visible → je krijgt een stars-only-laag.
   • Zet de overvloeimodus van deze sterrenlaag op “Screen” voor een correcte weergave.
   • Zet de starless-laag terug op Normal.

Je hebt nu:

• Laag Nebula (starless)
• Laag Stars daarboven

Je kunt de Stars-laag verbergen terwijl je aan de nevel werkt.

7. De nevel zichtbaar maken met curves

Met de sterren verborgen laten we de structuur van de nevel beter uitkomen.

1. Voeg een Curves Adjustment-laag toe boven de starless-laag.
2. Bekijk het histogram: het meeste signaal zit samengepakt links (schaduwen).

Basisvorm van de curve:

• Voeg een punt toe net rechts van de hoofdpiek en trek het omhoog → de nevel wordt helderder.
• Voeg een punt toe in de lage tonen en trek het omlaag → de achtergrond wordt donkerder.
• Maak het bovenste deel van de curve wat vlakker → voorkomt clippen van de highlights.

8. Achtergrond & ruisverwerking in GraXpert

Om de achtergrond verder te verfijnen en ruis te verminderen, gebruiken we GraXpert.

8.1. Exporteren vanuit Affinity

1. Met je huidige gestretchte nevel (sterren uitgeschakeld) exporteer je als:
   • 16-bit TIFF
     

8.2. Achtergrondextractie in GraXpert

1. Open deze TIFF in GraXpert.
2. Zorg dat het beeld niet opnieuw extra gestretcht wordt getoond (de hoofd-stretch deed je al in Affinity).
3. Schakel Background Extraction in:
   • Methode: AI
   • Smoothing: begin rond 0.5
4. Bereken het achtergrondmodel en pas het toe.

Vergelijk het voor / na

8.3. Ruisreductie in GraXpert

1. Ga naar de sectie Noise Reduction.
2. Begin met de standaardinstellingen en verhoog geleidelijk de sterkte.
3. Streef naar:
   • Duidelijk minder ruis
   • Neveldetails die zichtbaar blijven, zonder “modderige” look
4. Als je tevreden bent, exporteer je opnieuw als 16-bit TIFF

9. Laatste afwerking in Affinity Photo

9.1. Het GraXpert-resultaat opnieuw importeren

1. Terug in Affinity Photo sleep je de nieuwe TIFF uit GraXpert in je document.
2. Plaats die boven je vorige nevelllaag.
3. Zorg dat de Stars-laag nog steeds bovenaan staat en aan/uit gezet kan worden.

Zoom in:

• De achtergrond zou vloeiender moeten zijn.
• Zwakke structuren moeten nog zichtbaar zijn.

Als er nog korrel zichtbaar is, kun je de Denoise-filter van Affinity gebruiken:

1. Filter → Noise → Denoise.
2. Zet Luminance Detail hoog (om details te behouden).
3. Verhoog Luminance rustig (bijv. 20–40 %) tot je een goed compromis hebt.

9.2. Tweede curvepassage: het contrast vormgeven

Voeg nog een Curves Adjustment-laag toe:

• Lichte S-curve:
  • Trek de middentonen (nevel) wat omhoog.
  • Duw de schaduwen iets naar beneden voor meer diepte.
• Let op de helderste delen zodat er geen egale, witte “verbrande” zone ontstaat.

Controleer regelmatig het voor / na.

9.3. Kleuren verfijnen met “Selective Color”

Nu verfijnen we de kleur van de nevel.

1. Maak een Selective Color-aanpassingslaag.
2. Kies in het dropdown-menu Reds:
   • Verlaag Cyan (bijv. −20 tot −40).
   • Verhoog Magenta licht (+0 tot +10).
   • Verhoog Yellow (+30 tot +60) voor een warmere emissietint.

9.4. Oriëntatie en sterren terugplaatsen

• Gebruik Rotate / Flip zodat de “slurf” van de olifant naar beneden wijst.

Daarna:

• Zet de Stars-laag weer aan (blend mode: Screen).
• Pas de dekking van de laag aan als de sterren te dominant worden.

9.5. De nevel verscherpen

Voor fijne details:

1. Verberg de Stars-laag opnieuw (je wilt de sterruis niet verscherpen).
2. Pas Multiband Sharpen toe (of een vergelijkbare verscherpingsfilter) op de nevel:
   • Klein baseradius (ongeveer 0,5–1 px als startpunt).
   • Verhoog het contrast geleidelijk.

Controleer op 100 % zoom:

• Fijne structuren moeten beter uitkomen.
• De ruis mag niet uit de hand lopen.

Als de ruis te zichtbaar wordt, verhoog dan licht de ruisreductie of verlaag de verscherping.

Toon tot slot de Stars-laag weer en kijk of het totale beeld mooi in balans is.

10. Een belangrijk punt: de achtergrond is niet puur zwart

Een veelvoorkomende reflex is om de achtergrond naar absoluut zwart te duwen. Voor IC 1396 is dat niet realistisch.

In dit beeldveld:

• Kijk je in een rijke regio van de Melkweg.
• Is er overal emissie en stof.
• Zijn de donkerste “vlekken” die je ziet donkere nevels en Bok-globules:

Als je de achtergrond naar puur zwart forceert:

• Verlies je de subtiele gloed van het gas.
• Verliezen de donkere nevels hun contrast (ze zijn niet langer donkerder dan de achtergrond).
• Gaat het beeld meer op “grafisch ontwerp” lijken dan op astrofotografie.

Laat je achtergrond dus licht gloeiend en textuurig, zeker in Melkweg-gebieden. Dat is fysisch realistischer en visueel veel interessanter.

11. Definitieve export 

Als je tevreden bent met het resultaat:

1. Sla je Affinity Photo-bestand met alle lagen op, zodat je later altijd kunt terugkeren.
2. Exporteer:
   • Een 16-bit TIFF voor archivering of print.
   • Een JPEG voor online delen (verkleind, met eventueel een lichte extra verscherping).

Met deze workflow kun je van een vlakke, lineaire stack naar een gedetailleerd, natuurlijk ogend portret van de Elephant’s Trunk-nevel gaan – en dezelfde aanpak toepassen op veel andere deep-sky-objecten die je met je smart telescoop vastlegt.